Od zapaljenskih bolesti crijeva u svijetu danas boluje oko 10 miliona osoba. U većini slučajeva bolest se razvija između dvadesete i tridesete godine života, mada se sve češće javlja i u dječijem uzrastu.
Zapaljenska oboljenja crijeva su doživotne hronične bolesti koje se manifestuju velikim brojem stolica u toku dana, krvarenjem iz crijeva, gubitkom težine, visokom temperaturom i bolovima u stomaku. Često se događa da bolest ne bude prepoznata na vrijeme, pa se na dijagnozu čeka po nekoliko godina. Iz tog razloga, dolazi do teških formi koje zahtijevaju dugotrajno i skupo liječenje kako bi se izbjegla hirurška intervencija, te je potrebno odstranjivanje bolesnog dijela crijeva. Ovo je samo jedan od problema sa kojima se pacijenti susreću.
Tačan uzrok zapaljenskih bolesti crijeva nije poznat. Ranije se sumnjalo u povezanost sa ishranom i prisustvom stresa, ali ispostavilo se da ovi faktori mogu pogoršati stanje, ali ne i uzrokovati samu bolest. Čini se i da naslijedni faktor takođe igra ulogu u njihovoj eskalaciji.
Opšti preduslovi za dobijanje ovog oboljenja su:
- Starost – iako se prisustvo bolesti obično dijagnostikuje prije 30. godine, kod većine pacijenata do razvoja dolazi tek tokom 50-ih ili 60-ih godina života.
- Porodična istorija – veći rizik se javlja kod osoba čiji su bliski srodnici patili od iste bolesti.
- Pušenje cigareta – cigarete su najvažniji faktor rizika za nastanak Kronove bolesti. Iako pušenje može pružiti određenu zaštitu protiv ulceroznog kolitisa, ukupne zdravstvene koristi od pušenja nema, pa je ostavljanje cigareta bitan korak ka ublažavanju rizika obolijevanja.
- Životna sredina – ako živite u industrijalizovanoj zemlji, veća je vjerovatnoća da ćete razviti neku od zapaljenskih bolesti. Stoga može biti da faktori okoline, uključujući ishranu sa visokim procentom masti ili rafinirane hrane, igraju ulogu.
Ishrana za pacijente kojima je dijagnostikovano ovo oboljenje
Kada se radi o ishrani pacijenata, trebalo bi “slušati” sopstveno tijelo i voditi se njegovim reakcijama, tj. izbaciti iz prehrane namirnice koje uzrokuju pogoršanje bolesti. Uz to, voditi računa i o slijedećim preporukama i savjetima:
- hranu treba uzimati u više manjih obroka, svaka tri do četiri sata
- izbaciti masna, pržena i pohovana jela
- smanjiti unos jednostavnih ugljenohidrata (rafinirani šećer)
- izbjegavati voće s visokim procentom šećera (ananas, grožđe, lubenica, suvo voće)
- izbjegavati namirnice s visokim procentom vlakana (mekinje, raž, kelj, poriluk i sl.), jer vlakna mogu biti uzrok grčeva, gasova i proliva
- smanjiti unos mlijeka, a povećati unos fermentiranih mliječnih proizvoda
- piti dovoljno tečnosti, to jest vode (najmanje osam čaša dnevno)
- izbaciti alkohol, gazirane napitke, kafu i cigarete
Najčešće zapaljenske bolesti crijeva
Kada govorimo o hroničnim zapaljenskim bolestima crijeva najčešće mislimo ili na Kronovu bolest ili na ulcerozni colitis.
Kronova bolest
Kronova bolest (Morbus Chron) je nespecifično zapaljensko oboljenje digestivnog trakta.
Ova bolest može da zahvati bilo koji dio digestivnog sistema, od usta do anusa, ali u većini slučajeva su to:
- ileum (dio tankog crijeva), i
- kolon (debelo crijevo).
Zid dijela crijeva koji zahvata Kronova bolest je oštećen i zadebljan i javljaju se duboke ranice (ulkusi) koje mogu izazivati apscese i fistule. Nerijetko, Kronova bolest se javlja nasumično na razlčitiim mjestima digestivnog trakta, odnosno neke dijelove zahvati, a druge u njihovoj blizini – “preskoči”.
Ova bolest digestivnog sistema se može ispoljiti u bilo kom životnom dobu, ali se najčešće javlja između 15. i 35. godine života. Podjednako učestalo se javlja kod muškaraca i žena.
Zašto nastaje Kronova bolest?
Uprkos velikom napretku medicine, uzrok Kronove bolesti nije sa sigurnošću utvrđen i ta tema je godinama predmet mnogih istraživanja. Danas, osnovna pretpostavka je da ovu bolest izaziva naglašeni odgovor na antigene.
Antigeni o kojima se ovdje radi mogu biti bakterijskog porekla, ali mogu poticati i iz samog organizma. Oni za većinu ljudi nisu štetni, ali kod nekih osoba mogu predstavljati okidač za javljanje Kronove bolesti. Prenaglašenim odgovorom imunološkog sistema osobe, dolazi do inflamatornog procesa.
Veliki faktori rizika za razvoj Kronove bolesti su životno okruženje i stil života:
- pušenje,
- nepravilna ishrana (puna rafinisanih šećera), i
- urbano okruženje i industrijska naselja
Isti ovi faktori utiču i na ozbiljnost simptoma kod onih koji su već razvili Kronovu bolest i većina tih faktora je kontrolabilna, te je važno obratiti pažnju na njih i redukovati njihov uticaj.
Kako prepoznati Kronovu bolest?
Ozbiljnost Kronove bolesti varira od blagog stanja do ozbiljnih komplikacija, a intenzitet samih simptoma takođe može varirati tokom vremena. Simptomi se obično razvijaju postepeno, ali nekada se mogu javiti naglo i iznenada. Takođe, moguće su i remisije, odnosno periodi kada simptoma Kronove bolesti nema.
Način ispoljavanja i simptomi ove bolesti zavisiće od zahvaćenog regiona crijeva i opsežnosti bolesti, a najčešći su:
- Dijareja (proliv)
- Osećaj nepotpunog pražnjenja crijeva
- Opstipacija (zatvor)
- Bolovi u stomaku
- Grčevi u stomaku
- Krv u stolici
- Smanjen apetit i gubitak težine
- Visoka tjelesna temperatura
- Umor
- Kronova bolest bez simptoma
Mnogi ljudi koji imaju Kronovu bolest želuca ili dvanaestopalačnog crijeva (dudoenuma) ne doživljavaju nikakve simptome.
Osim toga, ponekad, a posebno kod djece i starih, jedini simptomi Kronove bolesti mogu biti povišena tjelesna temperatura i gubitak u težini.
Kada posetiti lekara?
Obavezno se javite lekaru ukoliko osećate promene u varenju koje traju duže vreme i ako imate neki od slijedećih problema:
- Bol u stomaku u dužem periodu
- Proliv koji traje duži period (par nedelja) i ne reaguje na terapiju lekovima
- Krv u stolici
- Neobjašnjivu temperaturu koja traje par dana
- Neobjašnjiv gubitak kilaže
Dijagnoza Kronove bolesti
Za postavljanje dijagnoze Kronove bolesti ne postoji jedan test, pa ljekar mora koristiti kombinaciju različitih metoda i testova kako bi potvrdio ovu dijagnozu:
- Laboratorijske analize
- Anamnestički podaci
- Endoskopski pregled i patohistološka verifikacija
Kako se liječi Kronova bolest?
Ne postoji oblik liječenja koji će kod Kronove bolesti dovesti do potpunog izlječenja.
Liječenje Kronove bolesti uključuje prije svega lijekove (antiinflamatorne i imunosupresivne), zatim poseban oblik ishrane i kontrolu stresa, a nekada može zahtijevati i sprovođenje hirurškog zahvata.
Ulcerozni kolitis
Ulcerozni kolitis u 95 odsto slučajeva zahvata rektum, zatim dio ili cijelo debelo crijevo, a može i da se proširi nekoliko centimetara na završni dio tankog crijeva (ileum). Kod ulceroznog kolitisa, za razliku od Krona, bolest se ne širi ispod submukoze (sloj ispod sluznice crijeva).
Sluzokoža je prekrivena ranicama (ulceracije) koje krvare. U teškom obliku bolesti, zid crijeva može da postane jako tanak, sluznica ogoljena, a zapaljenje prodre do seroze, što izaziva dilataciju (toksični megakolon) sa mogućnošću pucanja zida crijeva.
Uobičajeni simptomi su:
- Krvava i sluzava stolica
- Proliv (više puta dnevno, može ići i preko 10 puta)
- Rektalno krvarenje
- Tanezmi (lažni pozivi za odlazak u toalet)
- Noćno pražnjenje creva
- Anemija
- Gubitak apetita
- Slabost/malaksalost
- Visoka temperatura
U 90 odsto slučajeva pacijenti primjete vidljivu krv u stolici. Pored navedenog, kod težih zapaljenja kolona, postoje i bol i grčevi u stomaku, otečen stomak, gubitak tjelesne težine, visoka temperatura, ubrzan puls i tiši “zvuk” crijeva. Ponekad, posebno kod djece i starih, jedini simptomi mogu da budu povišena tjelesna temperatura i gubitak u težini.
Dijagnoza se postavlja na osnovu:
- Kliničke slike
- Laboratorijskih analiza
- Endoskopskog pregleda
- PH nalaza biopsije
- RTG-a i MR-a ako je potrebno
Najčešći izbor dijagnostičke procedure u ove svrhe je endoskopija, odnosno kolonoskopski pregled, a dok je histopatološki nalaz “zlatni standard” u njenom dijagnostikovanju. U Kući zdravlja endoskopske procedure izvodi primarijus doktor specijalista gastroenterohepatologije Milorad Drljević, koji je u svom radnom vijeku izveo više od 25 000 endoskopskih procedura. Kako bi pacijenti komformnije podnijeli pregled, postoji i opcija analgosedacije. Kolonoskopija pomaže gastroenterologu da odredi da li je liječenje neophodno i koji vid liječenja bi bio najbolji. Druge dijagnostičke metode koje se koriste jesu laboratorijske analize (CRP u krvi, sedimentacija), kalprotektin u stolici (protein – marker zapaljenja) što je sve dostupno u laboratoriji Kuće zdravlja.
Prednosti kolonoskopskog pregleda debelog crijeva su mogućnost uzimanja uzoraka tkiva, tačna lokalizacija zapaljenskog procesa, predviđanje toka bolesti, određivanje adekvatne terapije i procjena rizika za pojavu karcinoma. Treba skrenuti pažnju da su osobe sa hroničnim bolestima crijeva pod većim rizikom za pojavu karcinoma crijeva
Cilj liječenja ulceroznog kolitisa je kao i kod Kronove bolesti, mirovanje bolesti.
Ulcerozni kolitis je hronično zapaljensko oboljenje debelog creva koje ima dvije faze:
- reemisija (popuštanje simptoma i mirovanje bolesti) i
- aktivacija – relaps (kada se bolest opet javlja).
Pošto za sada potpuno izlječenje nije moguće, sve terapijske opcije imaju za cilj smirivanje bolesti i produžavanje perioda njene reemisije.
Dakle, cilj je postignuti reemisiju kako klinički (odsustvo svih simptoma), tako i na svim drugim nivoima (laboratorija, endoskopski nalaz, biohemija, histopatološki nalaz).
